Jaarlijks meet Reporters Without Borders (RSF) de Wereldpersvrijheidsindex en de editie van 2025 schetst volgens de opstellers van het rapport een somber beeld. Voor het eerst zijn de omstandigheden voor journalistiek in de helft van alle landen wereldwijd ongunstig. Een van de grootste bedreigingen is de economische kwetsbaarheid van media. Er wordt gewezen naar de techreuzen die het media- en de informatielandschap domineren.
In de ranglijst stijgt Nederland naar de derde plek. Deze verbetering is volgens het NVJ mede te danken aan het goed functionerende platform PersVeilig. We stonden altijd al vrij hoog, maar na moord op Peter R. de Vries zakten we 22 plekken in 2022 en kwamen we op nummer 28 terecht.
Economische druk
De financiële situatie van journalistiek is een van de vijf hoofdindicatoren van de Index en blijkt in 2025 verantwoordelijk voor de sterkste wereldwijde achteruitgang. Volgens RSF is deze druk grotendeels het gevolg van concentratie van mediabezit, invloed van adverteerders en geldschieters en gebrekkige of ondoorzichtige publieke steun. Hierdoor wordt het steeds moeilijker voor redacties om hun onafhankelijkheid te behouden en tegelijkertijd economisch te overleven.
Zonder financiële onafhankelijkheid is persvrijheid in de ogen van RSF onmogelijk: “Verarmde media zijn kwetsbaar voor overname door machthebbers, oligarchen of overheden, die hen misbruiken voor propaganda en desinformatie. Journalisten zonder middelen kunnen zich niet verweren tegen vijanden van de vrije pers. Financiële onafhankelijkheid van de media is een noodzakelijke voorwaarde om vrije, betrouwbare informatie te garanderen die het algemeen belang dient.”
In 160 van de 180 beoordeelde landen is het voor nieuwsorganisaties moeilijk tot onmogelijk om financieel stabiel te blijven. Dit geldt onder meer voor de VS, Tunesië, Argentinië en in extreme mate Palestina. In Gaza heeft het Israëlische leger redactielokalen vernietigd en zijn inmiddels bijna 200 journalisten gedood.
Techreuzen
Naast de economische druk ziet RSF een verzwakte media-economie, die kampt met de overheersing van techgiganten zoals Google, Apple, Facebook, Amazon en Microsoft. Zij slokken een groeiend aandeel van de advertentie-inkomsten op die voorheen de journalistiek financierden. RSF becijfert dat de wereldwijde reclame-uitgaven in 2024 op sociale media wereldwijd $ 247 miljard dollar bedroegen. Dat is 14% meer dan in 2023. RSF kwalificeert de platforms als “nauwelijks gereguleerd en verspreiders van misleidende informatie, wat leidt tot desinformatie”.
Europa en Nederland
Noorwegen voert voor het negende jaar op rij de lijst aan, gevolgd door Estland en Nederland. Toch zijn ook in Europa zorgelijke trends zichtbaar. In Hongarije en Cyprus is sprake van politieke beïnvloeding via overheidsadvertenties. In Bulgarije en Kroatië worden onafhankelijke media belaagd met rechtszaken, ook wel SLAPPs genoemd. Dat is een strategic lawsuit against public participation, oftewel een rechtszaak die aangespannen wordt met het oogmerk om een kritische partij te intimideren en tot zwijgen te brengen.
Nederland stijgt naar de derde plaats op de ranglijst, na eerdere daling. Deze verbetering is volgens RSF te danken aan effectieve maatregelen tegen geweld tegen journalisten, waaronder het goed functionerende platform PersVeilig. Ook het tegengaan van btw-verhoging op media en de veroordelingen in de zaak rond Peter R. de Vries dragen bij aan vertrouwen in de rechtsstaat. Bovendien is Nederland een belangrijke toevluchtsoord voor vervolgde journalisten wereldwijd.
Toch zijn er ook zorgen, zo stelt RSF: “Politieke druk op de publieke omroep kan de positie van Nederland in de top van de Index aantasten. De economische positie van mediaorganisaties blijft fragiel en vereist blijvende aandacht en bescherming van redactionele onafhankelijkheid.”
Bron: NVJ