Het is weer tijd voor de lijstjes. De grootste dit, de populairste dat, de nummer één van, we zijn er gek op. De meest in het oog springende is toch wel de oliebollentest. Het AD stuurt er jaarlijks een aantal medewerkers op landelijk op uit om de te testen bollen te verzamelen, een panel onderwerpt het spul vervolgens aan een smaaktest en de redactie verzint er tenslotte leuke praatjes bij. Dat laatste bleek onlangs aan tafel bij Jinek, toen AD-hoofdredacteur Hans Nijenhuis in een stuntelig optreden moest bekennen dat hij niet van de hoed en de rand wist aangaande zijn oliebollentest.

Niet alleen de redactie rondom de beoordelingen staan te discussie, ook de waarderingen worden naar boven en naar beneden opgerekt, om zo de test wat meer dynamiek en spektakel te geven. Zo onthulde Eva dat het smaakpanel niet hoger dan een 8 geeft en niet lager dan een 3. Aan tafel zat een verbouwereerde bollenbakker die vorig jaar werd beloond met een 1. Verbijstering alom. Gelukkig voor de middenstander was het nadien nog nooit zo druk geweest bij zijn kraam. Dat zal na zijn optreden bij Jinek niet anders zijn geweest. Het AD daarentegen deelt niet mee in dat succes. Eerder dit jaar al de haringtest, waar een luchtje aan zat, nu zijn de oliebollen volop onderwerp van discussie.

Gastengilde

Discussie is er ook over de gasten die aan tafel verschijnen bij de diverse praatprogramma’s. Het gastengilde is volgens Trouw niet representatief voor de Nederlandse bevolking. De witte mannen overheersen aan tafel. Te weinig vrouwen en te weinig kleur kun je ook zeggen. In een telling over de maanden oktober en november werden de gasten van Pauw, DWDD en RTL Late Night geturfd op afkomst en geslacht. Hetzelfde werd voor Jinek gedaan in de eerst helft van december.

De conclusies liegen er niet om. Het aandeel gasten met een niet-westerse migratieachtergrond is in twee jaar gedaald van 15% naar 12%, aldus Trouw dat zich baseert op een eerdere telling van onderzoeksbureau Motivaction. Het aandeel van de vrouwen neemt daarentegen toe, maar is met 35% nog niet op het landelijk niveau. Het aandeel van vrouwen met een niet-westerse migratieachtergrond is niet bekend. Wel bekend is dat het aandeel van de gasten uit ‘de eigen cirkel’ stuitend hoog is. Maar liefst een derde is afkomstig uit de mediawereld zelf variërend van Xander van der Wulp tot Conrad Maas.

Achtergrondvariabele

Werken in de media is waarschijnlijk geen achtergrondvariabele waarop getoetst is als het gaat om landelijke representativiteit. Dat zou te ingewikkeld worden. Hetzelfde geldt voor seksuele voorkeur, het houden van kippen of politieke voorkeur. Het zijn achtergrondvariabelen die je er gratis bijkrijgt, maar waar niet op gewogen wordt. Dat is waarschijnlijk ook gebeurd bij de verkiezing van politicus van het jaar.

Laat ik vooropstellen dat ik niks tegen Thierry Baudet heb. Als persoon. De denkbeelden die hij erop nahoudt zijn voor zijn eigen verantwoordelijkheid, maar je ziet op afstand dat zijn performance en persoonlijke marketing scherp contrasteren ten opzichte van de rest van het Haagse pluche. Iemand die de ene dag ruikt aan een zakje lavendel en de andere dag in een gevechtspak de Tweede Kamer binnenwandelt, houdt een minister met een bloemprint op zijn schoenen op ruime afstand.

Online achterban

De verkiezing van Baudet als politicus van het jaar is het resultaat van een telling in het EenVandaag Opiniepanel. Dit jaar werden bijna 45.000 stemmen uitgebracht, waarvan 39% naar Baudet. Achteraf werd in een discussie met witte mannen op Radio 1 duidelijk dat het panel vlak voor de verkiezing sterk is uitgebreid. Baudet kent een sterke online achterban, die zich en masse met 15.000 man/vrouw heeft aangemeld, zo was te vernemen uit de mond van Gijs Rademaker. Gijs is het witte gezicht van het EenVandaag Opiniepanel.

In zijn verdediging van de uitkomst van de verkiezing voert hij als argument aan dat al die 15.000 mensen ook de lange vragenlijst hebben ingevuld en dat er gewogen is naar een landelijke representatief beeld. Dat is op zich prima, maar je gaat dan voorbij aan de motivatie van die 15.000 mensen om deel te nemen, namelijk een stem uitbrengen op Baudet. Daar weeg je niet op.

Oliebol van het jaar

Alle inspanningen en publiciteit ten spijt, maar op deze manier is Baudet toch een beetje de oliebol van het jaar. De vergelijking met de oliebollentest dringt zich behoorlijk op. Twee publieksmedia (AD en EenVandaag) hebben allebei een eindejaarspeiling met een nummer één en gaan prat op het feit dat ze een landelijk representatieve uitslag te pakken hebben. Dat laatste betwijfel ik. Representatief is het allerminst. Net zo goed als dat het gastengilde van de nationale talkshows niet representatief is. Het verschil is dat die talkshows dat ook niet pretenderen.

Het AD tenslotte doet in een wanhoopspoging de belofte om in een volgende oliebollentest alleen de 75 beste kramen aan een test te onderwerpen. Dat lijkt me nog erger. Dan krijg je een nog groter deel van de branche over je heen, namelijk het deel dat niet in die top 75 staat.

Lastig die lijstjes.